Đo lưu lượng
đỉnh thở ra
SVD3. Nguyễn Thị Thanh Hường
(Đại học Y dược Huế), DS. Trịnh Hồng Nhung, Ths.DS. Nguyễn Tứ Sơn (Đại học Dược
HN), Ths.DS. Võ Thị Hà (Đại học Y Dược Huế)
Kiểm tra lưu lượng đỉnh thở ra (tên tiếng
anh là peak expiratory flow) được khuyên dùng trong chẩn đoán bệnh hen phế quản
và các đợt cấp của bệnh này. Hơn 10 năm qua, có rất nhiều tranh luận về việc thường
xuyên tự kiểm tra lưu lượng đỉnh cho bệnh nhân mắc bệnh hen suyễn có giúp ích
trong việc kiểm soát căn bệnh này hay không. Chỉ có một số bằng chứng mức độ từ
thấp đến trung bình cho thấy lưu lượng đỉnh có liên quan đến các triệu chứng bệnh.
Hướng dẫn bệnh nhân nhận biết các triệu chứng bệnh cũng có hiệu quả như việc nhận
biết các triệu chứng thông qua giám sát lưu lượng đỉnh trong kiểm soát bệnh hen
phế quản.
I.
Chỉ định đo lưu lượng đỉnh:
Đo lưu lượng đỉnh thở ra (LLĐTR) được khuyến
cáo trong các trường hợp sau:
1.
Chẩn đoán:
i)
Dao động LLĐTR trong ngày lớn
hơn 20% trong ít nhất 3 ngày/tuần trong 2 tuần là triệu chứng điển hình của hen
phế quản
ii)
Hoặc sự cải thiện lưu lượng đỉnh:
+ 10 phút sau khi dùng thuốc giãn phế quản liều cao
thông qua buồng đệm
+ Sau liệu trình 6 tuần dùng steroid dạng hít
+ Sau 14 ngày sử dụng 30mg prednisolone
iii) Đánh giá đáp ứng với điều trị
2.
Theo dõi điều trị:
i)
Đo lưu lượng đỉnh trong theo dõi điều trị bệnh hen phế quản phải là một phần của
kế hoạch kiểm soát cá nhân, bao gồm cả các biện pháp giáo dục khác và nhận thức
triệu chứng bệnh
ii)
Chỉ số chất lượng cuộc sống cũng đóng vai trò quan trọng như việc đo lưu lượng
đỉnh trong dự đoán đợt cấp của hen:
+ Bệnh nhân có bất kỳ triệu chứng hen
phế quản trong ngày hay không?
+ Bệnh nhân có khó ngủ vì những triệu
chứng của hen hay không?
+ Hen phế quản có ảnh hưởng các hoạt động
hàng ngày như làm việc, đi học,... không?
iii)
Bệnh nhân phải hiểu rõ để có thể giải thích các triệu chứng cũng như kết quả đo
lưu lượng đỉnh, và biết cách sử dụng kết quả đó để điều chỉnh điều trị phù hợp
và xin tư vấn bác sỹ khi cần thiết
3.
Người lớn nên kiểm tra lưu lượng đỉnh 5 năm một lần để kiểm soát sự
suy giảm chức năng phổi theo tuổi tác
II)
Phương pháp đo:
- Bệnh nhân có thể
ngồi xuống hoặc giữ ở tư thế đứng
- Cài đặt lại về mức
0 trên lưu lượng đỉnh kế
- Sau khi hít sâu,
bệnh nhân thở ra nhanh, mạnh qua miệng và thổi vào lưu lượng đỉnh kế
- Lặp lại động tác
để có kết quả 3 lần đo (mỗi lần cách nhau tối đa là 2 giây).
à Lấy kết
quả là số đo cao nhất
III. Lưu lượng đỉnh thở
ra dự đoán và thực tế
a. Lưu lượng đỉnh thở ra dự đoán (predicted peak expiratory flow)
Tính toán lưu lượng đỉnh
thở ra (LLĐTR) dự đoán (hay dự đoán) cho phép xác định mức độ nặng của cơn hen
cũng như dự đoán khả năng nhập viện của bệnh nhân.
Công thức tính giá trị LLĐTR
dự đoán như sau :
Bệnh nhân nam :
LLĐTRdự đoán = Exp[(0,544 x Log(Tuổi))
- (0,0151 x Tuổi) - (74,7 / Chiều cao) + 5,48]
Bệnh nhân nữ :
LLĐTRdự đoán = Exp[(0,376 x Log(Tuổi))
- (0,0120 x Tuổi) - (58,8 / Chiều cao) + 5,63]
Trong đó, chiều cao được
tính theo cm, tuổi được tính theo số năm, log là hàm logarit, exp là luỹ thừa
của hằng số e và do đó LLĐTR có đơn vị là L/phút.
Hình 3: Công cụ tính Lưu lượng đỉnh thở ra dự đoán
- Những công thức tính LLĐTR dự đoán được sử
dụng để tính toán cho bệnh nhân từ 15 đến 85 tuổi.
- Đối với trẻ em dưới 15 tuổi, dùng công thức
sau: LLĐTR dự đoán = 455 x (Chiều cao/100) – 332
- Năm 2004, Hội đồng
châu Âu (EC) đã thông qua tiêu chuẩn (EN13826) cho các thiết bị đo lưu lượng đỉnh.
Tiêu chuẩn này thay thế cho thang đo Wright - đã được lưu ý có thể làm thay đổi
số đo. Công thức chuyển đổi của Clement
Clarke cho phép chuyển đổi giá trị đo từ thang đo Wright sang thang đo thang đo
tiêu chuẩn châu Âu:
EU=
50,356+ (0,4*W) + (0,0008814*W2)+ (0,0000001116*W3)
Các giá trị ghi được nên chuyển đổi sang
thang đo EU.
b. Lưu lượng đỉnh thở ra thực tế
Giá trị lưu lượng đỉnh
thở ra thực tế thu được bằng máy đo (LLĐTRthực tế).
c. Tỷ lệ so với giá trị dự đoán
Lấy giá trị LLĐTRthực
tế chia cho giá trị LLĐTRdự đoán để xác định tỷ lệ so với giá trị dự đoán. Tỷ lệ này
được chuẩn hoá và cho phép biện giải mức độ nặng của cơn hen.
Biện giải
• TL > 75 %
==> cơn hen nhẹ
• 50 % < TL > 75 % ==> Cơn hen trung bình
• 30 % < TL > 50 % ==> cơn hen tương đối nặng
• TL < 30 % ==>
cơn hen nghiêm trọng
IV)
Kế hoạch tự giám sát điều trị hen:
- Lên kế hoạch điều
trị và tự giám sát hen cho từng bệnh nhân thông qua sổ theo dõi đã được chứng minh
là giúp cải thiện tình trạng sức khỏe cho người mắc bệnh hen suyễn.
- Những việc làm
đó rất cần thiết cho tất cả bệnh nhân hen suyễn, đặc biệt với những bệnh nhân mức
độ vừa và nặng.
- Các kế hoạch tự
giám sát hen giúp cải thiện hiệu quả điều trị hơn, cũng như giúp bệnh nhân tự
tin và nâng cao hiểu biết.
- Chiến dịch Quốc
gia về bệnh Hen suyễn cung cấp các nguồn tài liệu hữu ích cho bệnh nhân tự lập
kế hoạch kiểm soát.
Tài
liệu tham khảo:
1. Kotses
H, Harver A, Humphries CT; Home monitoring in asthma self
-management. J Asthma. 2006 Nov; 43(9):649- 55.
2. British Guideline on the Management of Asthma; British
Thoracic Society (BTS) and Scottish
Intercollegiate Guidelines (SIGN), 2008
3. Resources for people with asthma; National Asthma Campaign, Asthma UK
4. Miller MR, Dickinson SA, Hitchings DJ ;
The accuracy of portable peak flow meters. Thorax. 1992 Nov; 47(11):904- 9.
5. Nunn A J , Gregg I; New regression equations for
predicting peak expiratory flow in adults.
BMJ . 1989 Apr 22; 298( 6680):1068- 70.
6. Conversion
from Wright peak flow to EU values
7. http://www.patient.co.uk/doctor/peak-flow-recording
8. http://www.sfmu.org/calculateurs/DEP.htm
9. http://www.peakflow.com/top_nav/normal_values/PEFNorms.html
